دنیای شیمی(o_o)

آشنایی با برخی وسایل آزمایشگاهی

1-بوته ی چینی(کروزه) (Crucible Procelain)

بوته آزمایشگاهی ظرف مخروطی شبیه انگشتانه است که لبه های آن کاملا صاف است وعمد تاازجنس چینی می باشدومعمولادارای سرپوش است.

کاربرد:ازبوته درآزمایشگاه به طورمعمول برای اندازه گیری آب تبلورکات کبودیاسولفات مس یاکربنات سدیم و... استفاده می شود.چون بوته چینی در برابر گرما(تاحدود^c 1200⁰)مقاوم است.ازآن درآزمایشگاه های شیمی تجزیه برای خشک کردن رسوب وپختن رسوب درکوره ی الکتریکی استفاده می شود.

طرزکار:هنگام گرم کردن بوته،بایدآن رابا گیره ی بوته برداشت ودرحفره ی مثلث نسوزمناسب قرار داد.یک مثلث نسوزهنگامی برای بوته مناسب است که 3/2بوته درحفره ی آن قرارگیرد،درغیراین صورت حالت نامتعادلی پیداکرده ودراثرضربه ی کوچکی ممکن است بشکند.

چندنکته درباره ی بوته ی چینی:

_اسیدهابر بوته اثر ندارند،امابازهاسبب خوردگی بوته می شوند.برای پاک کردن بوته تاحدامکان نبایداز اسیدهم استفاده کرد.

_هنگامی که ازبوته برای سنجش های وزنی استفاده می شود،نخست بایدبوته ی خالی راچندین بار درکوره ی الکتریکی در دمای معین(دمای لازم برای پختن رسوب)قرار داد وپس ازسرد کردن ،وزن کرد تابه وزن ثابت برسد.

این کارها یعنی:گرم کردن،سردکردن،وزن کردن بوته تارسیدن به وزن ثابت پیش ازپختن هرررسوب الزامی است.

_بوته های شکسته رانباید دور ریخت.زیراخرده های آن ها برای آب گیری الکل وتهیه ی اتیلن می توان استفاده کرد.

 

2-لوله ی آزمایش (Test Tube)

وسیله شیشه ای است که مواد شیمیایی را در آن ریخته وآزمایش می کنند.اگر بخواهیم آن را حرارت دهیم ازگیره استفاده می کنیم.

لوله آزمایش را در یک وسیله ی چوبی یافلزی به اسم جالوله ای ((Test Tube Supportقرار می دهند.

 

 

3-ارلن یا ارلن مایر(Conic flask-Erlen meyer)

یک ظرف مخروطی باگردن نسبتا باریک ودر حجم های مختلف است.ازارلن مایر معمولابرای مخلوط کردن وحتی نگه داری مایعات ویا به عنوان جمع کننده ی محصول تقطیر در محل تقطیر ویا جمع کننده ی مایع خارج شده از قیف جداکننده هنگام عمل استخراج استفاده می شود.

مورد استفاده دیگر آن در تیتراسیون است که زیرشیربورت قرارداده واز محتویات بورت در آن می ریزند.ارلن خلأ،یک نوع ارلن است که دارای یک لوله در کنار و نزدیک به نوک آن می باشد که برای خروج هوا(به کمک پمپ مکنده)به کار می رود.

 

4-بشر(Beaker  )

ظرف شیشه ای استوانه ای دهن گشاد است که معمولا به منظور مخلوط کردن وحرارت دادن مواد مورد استفاده قرار می گیرد.به علت دقت کم در اندازه گیری ونیز دهانه ی گشاد آن به هیچ وجه در حجم سنجی یا نگه داری موادبه کار نمی رود.

 

 

5-بالن  ( Flask )

بالن بر سه نوع است:

الف)بالن ته گرد که توانایی حرارت های بالا را دارد.

ب)بالن ته صاف که توانایی حرارت های بسیار بالا را ندارد اما قابل ایستادن است.

ج)بالن حجمی یابالن حجم سنجی یا بالن ژوژه ((Graduated Flask: ظرف شیشه ای با گردن باریک و دراز است که بر روی آن خط نشانه ی حلقوی وجود دارد.گنجایش بالن ژوژه با عددی که بر روی آن نوشته شده است مشخص می شودکه حد آن همان خط نشان هاست ودارای یک درپوش می باشد.از بالن ژوژه برای تهیه ی محلول های با غلظت مشخص واستاندارد استفاده می کنند.این بالن را می توان باقیفی که معمولادر دهانه ی آن قرار می گیرد پر نمود.نخست می توان مایع یا محلول را با سرعت تارسیدن سطح آن به نزدیک خط نشانه در بالن حجمی ریخت. برای پر کردن بالن تاخط نشانه ،بهتر است از قطره چکان کمک گرفت وبا ریختن قطره قطره محلول مورد نظرآن را به طور دقیق به خط نشانه رسانید(این عمل را اصطلاحا به حجم رسانیدن می نامند).برای دقت بیشتر باید انحنای سطح مایع یا محلول بر خط نشانه  مماس باشد.در این حالت باید چشم راطوری نگه داشت که نیم دایره خط نشانه ی سمت آزمایش کننده ،نیمه دیگر خط نشانه ی پشتی را کاملا بپوشاند(دیده نشود)،چون از بالن حجمی یا بالن ژوژه برای سنجش های دقیق استفاده می شود،رعایت این نکته بسیار ضروری است.همچنین هنگام خواندن خط نشانه باید بالن را روی سطح صاف مانند نیز قرار داده و از رو به رو به خط نشانه نگاه نمود.

 

6-استوانه مدرج(مزور) (Graduated Cylinder)

لوله شیشه ای استوانه ای شکل می باشد که دارای پایه ای پهن است که می تواند روی میز قائم بایستد.لبه ی آن مانند بشر،برگشتگی شیار مانندی برای خالی کردن محلول دارد.تفاوت درجه بندی آن با بورت وپیپت در این است که درجه های کوچک تر آن درپایین قرار دارد.از این وسیله برای اندازه گیری حجم مایع ها استفاده می کنند.استوانه مدرج را باید در جای کاملا صاف ومسطح قرار داد وهنگام ریختن یا برداشتن محلول ،پایه ی آن را با دو انگشت محکم نگه داشت تا از افتادن و شکستن آن جلوگیری شود.برای خواندن مزور هم مانند بالن ژوژه باید آن روی سطح صاف مانند نیز قرار داد واز رو به رو به درجات آن نگاه نمود به طوری که انتهای خمیده مایع مماس باخط درجات استوانه باشد.

 

7-بورت ( Burrete )

بورت وسیله ای شیشه ای به صورت لوله دراز وباریک است که در انتهای زیری آن محلی برای خارج شدن محلول وجود دارد.

بورت معمولا بر حسب میلی لیتر درجه بندی می شود ودر آزمایش تیتراسیون مورد استفاده قرار می گیرد.شیر بورت را با دست چپ باز و بسته نموده و ارلن را با دست راست نگه می دارند.برای شستن بورت ابتدا باید آن را با آب معمولی ،آب کشیدو سپس با آب مقطر (کُر)داد.هنگام پر کردن مایع داخل بورت بایدتوجه داشت که انتهای لوله کاملا پر از مایع باشد وحباب هوا نداشته باشد.درغیر این صورت باید مایع را خالی نمود تاحباب های هواخارج شوند.

 

 

8-آبفشان یا پیست (Wash Bottle  )

آبفشان،ابزاری است که در داخل آن آب مقطرقرار دارد و دارای لوله ی باریک چسبیده به درپوش  است که نباید آن را به بیرون کشید.آبفشان پلاستیکی را نبایدنزدیک شعله قرار دارد.مهمترین کاربرد آبفشان در سنجش های حجمی و وزنی است.پس از آب کشیدن هر ابزار حجمی مانند بورت،پیپت،ارلن... با آب معمولی بایدآن را با آب مقطرکُر داد که بدین منظور ازپیست استفاده می شود.برای کُر دادن باید کمی آب مقطربه ظرف مورد نظر ریخت و تمام جداره ی داخلی ظرف را با آن خیس کرد وسپس محتوای ظرف را دور ریخت.

 

 

9-پیپت ( Pipette )

ازپیپت برای برداشتن حجم های مختلف ونسبتا کم استفاده می شود.برای پرکردن پیپت نخست بایدنوک پیپت را در ته محلول قرار دادتاهنگام مکیدن محلول هوا داخل پیپت نشود،زیرا در این صورت محلول به سرعت بالا می آید و وارد دهان می شود.وقتی سطح محلول حدود2میلی لیتراز خط نشانه گذشت،بایددهانه ی پیپت رابا انگشت سبابه بست وآن را باظرف محلول بالا آوردتاهم سطح چشم شود وبه طور عمودی نگه داشت.باکم کردن فشار انگشت ،قطره قطره محلول اضافی راخارج کرد تا سطح زیرین مایع به خط نشانه برسد ودراین وضعیت دوباره بافشارانگشت بردهانه  ی پیپت مانع خارج شدن مایع شد.

سپس باید نوک پیپت را ازمحلول خارج نموده و در ظرفی که محلول در آن باید ریخته شود،قرار داد.برای خارج کردن پیپت ،فشار انگشت را باید کم کرد.هنگام خارج کردن پیپت از ظرف دوم،ظرف را باید کج کرد ونوک پیپت را در جایی که محلول نباشد،به جداره ی ظرف تماس داد.به این ترتیب قسمتی از مایع که در نوک پیپت مانده خارج می شود.برای خارج کردن این قسمت از مایع،نبایدبه داخل پیپت فوت کرد.روش دیگراستفاده از مکنده (پوآر)است.

روش استفاده از مکنده ی پلاستیکی:

مکنده ی پلاستیکی دارای سه کلید است(A,S,E)که بعد از نصب روی پیپت مراحل زیر را انجام می دهیم:

1)کلید (A)را فشرده وحباب پلاستیکی را فشار می دهیم تاهوا خارج شود.

2)پیپت را وارد ظرف محتوی مایع نموده و وقتی سرپیپت به اندازه ی کافی داخل مایع شدکلید ((Sرا به آرامی فشار می دهیم تا بر اثر مکش حباب که در مرحله ی قبل فشرده وخالی شده مایع وارد پیپت شده وبالا بیاید(دقت کنید وارد مکنده نشود).

3)بعداز این که به اندازه ی لازم مایع وارد پیپت شد کلید(E)را می فشاریم تا مایع داخل پیپت تخلیه گردد.

انواع پیپت:پیپت ها بردو نوع هستند الف)حباب دار ب)ساده یا مدرج

یک پیپت حباب دار در وسط دارای مخزنی است که گنجایش پیپت روی آن ثبت شده است.در بالای حباب درقسمت باریک یک خط نشانه (به صورت دایره)وجود دارد که باید پیپت را تا این خط نشانه پر کرد.

پیپت ساده مانند بورت درجه بندی شده است وصفر آن در بالا قرار داردو باید آن را مانند بورت روی درجه صفرتنظیم وتاآخر خالی کرد ویا بسته به مقدار مصرفی،به مقدار دلخواه از پیپت پر نمود.

 

10-شیشه ساعت(Watch Glass)

شیشه ساعت ،ابزار شیشه ای است وهمان طور که از نامش پیداست شبیه شیشه ی ساعت است ودر اندازه های مختلف ساخته می شود.از شیشه ساعت برای تبخیرسریع مایع ها ومحلول ها استفاده می شود.برای این منظور باید کمی از ماده ی مورد نظر را در آن قرار داد تازود تبخیر شود و ماده ی جامد حل شده در آن متبلور شود.گاهی برای سرعت بخشیدن به عمل تبخیر،شیشه ساعت را در دهانه ی بشر قرار می دهند تا باجوشاندن آب درون بشر وگرم شدن شیشه ساعت بابخار آب جوش،عمل تبخیر وتبلور سریع تر انجام گیرد.همچنین از شیشه ساعت به عنوان ظرف توزین نیز استفاده می شود.شیشه ساعت را نباید مستقیما گرم کرد،زیرا در این صورت فورا می شکند.

 

11-قیف ( Funnel )

از قیف برای انتقال محلول از ظرفی به ظرف دیگر استفاده می شود،همین طور از قیف برای جدا کردن مایع از جامد نیز می توان استفاده کرد که به وسیله صاف کردن می باشد.بدین منظور کاغذ صافی روی قیف گذاشته ومحلول را روی آن می ریزند.رسوبات روی کاغذصافی باقی مانده وجدا می شوند ومحلول شفاف زیر قیف در ارلن جدا می شوند.

 

 

 

 

12-قیف جدا کننده (Funnel  Separatory )

قیف جدا کننده یا دکانتور،ابزار شیشه ای است که بدنه ی آن مخروطی می باشد،دارای شیر است.از آن برای جدا کردن دو مایع مخلوط نشدنی مانند نفت وآب ونیز اتر و آب ویا آب وپارافین وهمچنین آب وتتراکلرید کربن استفاده  می شود.همچنین از دکانتور برای ریختن مایعی بر روی مایع یا جامد دیگر نیز استفاده کرد.مثلا ریختن آب روی کاربید کلسیم در تهیه ی استیلن ویا ریختن اسید سولفوریک غلیظ روی الکل در تهیه ی اتیلن.

به طور کلی از قیف جدا کننده باری جداسازی مایعات بر اساس شاخص چگالی آن ها استفاده می کنند ومایعاتی که قابل اختلاط نیستند جدا می شوند.بدین نحو که ماده با چگالی بالاتر در زیر قرار می گیرد که وقتی شیر را باز      می کنیم ،مایعی که دارای چگالی بالاتر است ودرزیر قرار گرفته از دستگاه خارج می شود،تا زمانی که به مرز جدایی مایعات برسد شیر را متوقف می کنیم.معمولا از قیف جدا کننده (دکانتور)برای عمل استخراج استفاده می شود.

 

 

13-قیف بوخنر(Funnel  Buchner )

قیفی است که داخل آن دارای یک سطح با تعداد زیادی سوراخ کوچک می باشد واز جنس چینی یا شیشه و یا پلی پروپیلن ساخته شده است.این قیف برای صاف کردن سریع وهمچنین خشک کردن سریع همراه با یک کاغذ صافی وارلن خلأ به کار می رود.

 

 

 

14-کاردک یا اسپاتول یا قاشقک  (Spatula )

ابزار چینی یا فلزی است که برای برداشتن وانتقال مواد جامد به کار می رود.

یاد آوری می کنیم که مواد شیمیایی را نباید با دست برداشت.برای برداشتن مواد از اسپاتول استفاده کنید.از اسپاتول برای نرم کردن مواد جامد نیز استفاده می شود.

 

 

15-هاون

هاون دارای دسته ای است که جنس آن هم از جنس خود هاون است و از آن برای خرد کردن و نرم کردن مواد استفاده می شود.اجسام و مواد بسیار سخت با عمل ساییدن در هاون به صورت کاملا نرم و پودر شده در می آیند.

 

 

 

16-چراغ گاز(بونزن)آزمایشگاهی:

از این وسیله برای حرارت دادن مواد آزمایشگاهی و وسایل آزمایشگاهی استفاده می شود.

 

 

 

 

 

17-مبرِّد یا کندانسور

لوله درجه داری است که در خارج آن جردان آب برقرار است وداخل آن بخارات سرد شده واز انتهای مبرد خارج می شوند.مبرد در تقطیر استفاده می شود.

 

 

 

 

18-میله همزن

میله همزن معمولا از جنس شیشه است وبرای هم زدن محلول ها به کار می رود.

 

 

 

 

 

19-قطره چکان

قطره چکان ها شامل یک لوله شیشه ای با نوک باریک ویک حباب پلاستیکی ارتجاعی است.

 

 

 

 

20-کاغذ صافی

کاغذ صافی کاربرد فراوانی در آزمایشگاه های علمی دارد وبه طور معمول برای جداسازی مواد جامد معلق در مایع به کار می رود ودر شکل های متنوع ساخته می شود.

 

 

 

21-چوب پنبه ها

چوب پنبه ها را قبلا از پوسته رویی نوعی از درخت بلوط به دست می آورند.امروزه چوب پنبه های لاستیکی جایگزین آن ها شده است.مورد استفاده آن بستن محکم دهانه ظروف است.

 

 

 

 

22-دماسنج

دماسنج برای اندازه گیری دقیق درجه حرارت استفاده می شود.

 

 

 

 

 

23-سه پایه

سه پایه تقریبا همیشه در هنگام گرم کردن مواد مورد استفاده قرار می گیرد.

 

 

 

 

24-بطری

بطری برای نگه داری و حفظ مواد و مایع استفاده می شود.

 

 

 

 

25-گیره

گیره ها برای نگه داری وسایل شیشه ای مورد استفاده متعدد دارد ودر شکل های مختلف ساخته می شود.

 

 

 

 

26-ترازو

ترازو هایی که در آزمایشگاه استفاده می شوند متنوعند؛از جمله ترازو های یک کفه ای ،دو کفه ای وترازو های دیجیتال.

 

 

27-تنزیب-حوله کاغذی

پارچه تنزیب که پارچه ای توری و از جنس نخ پنبه ای است و حوله کاغذی در آزمایشگاه شیمی همیشه لازم است.

 

 

 

 

28-دسیکاتور ( Desicator ) 

بسیاری از مواد رطوبت هوا را جذب می کنند،گاهی این جذب فیزیکی و گاهی یک پدیده ی شیمیایی است.به این دلیل اجسام حساس به رطوبت هوا باید در دسیکاتور نگه داری شوند وقبل از مصرف خشک گردند.موادی که تا درجه حرارت های بالا گرم شده باشند اعلب رطوبت گیر هستند،از این رو باید تا درجه حرارت آزمایشگاه در دسیکاتور سرد شوند.

دسیکاتور ظرف شیشه ای درپوش داری است که برای نگه داری اشیا در فضای خشک استفاده می شود.به دسیکاتور خشکانه نیز می گویند.در قسمت پایین دسیکاتور ماده خشک کننده و جاذب الرطوبه ای مانند کلسیم کلرید بی آب،سیلیکاژل،آلومین یا کلسیم سولفات بی آب قرار می دهند.

سیلیکاژل ،آلومین وکلسیم سولفات را می توان به صورت آغشته به نمک کبالت استفاده کرد.در این صورت،رنگ ظاهری آن ها نشان دهنده ی وضعیت آن ها خواهد بود،یعنی در صورت جذب آب و غیرفعال شدن،رنگ آن ها از آبی به صورتی تبدیل می شوند.این مواد از کار افتاده را می توان به وسیله ی الکتریکی در دمای 150⁰تا 180⁰سانتی گراد(سیلیکاژل) و200⁰تا 230⁰سانتی گراد(آلومین) و230⁰تا 250⁰سانتی گراد(کلسیم سولفات) احیانمود.این مواد جاذب الرطوبه در قسمت پایین دسیکاتور قرار می گیرند.قسمت بالا توسط صفحه ای از قسمت پایین جدامی شود.نمونه ای که باید خشک شود،روی این صفحه ی وسطی قرار می گیرد.هنگام کار کردن و جابه جا کردن دسیکاتور باید سرپوش لغزنده ی آن را محکم در دست نگه داری کرد.لبه ی سرپوش دسیکاتور را باید با وازلین یا روغن مخصوص دیگری چرب کرد تا محکم به دسیکاتور بچسبد وهوا نکشد.این چسبندگی خطر لیز خوردن و افتادن را کم تر می کند.در صورتی که یک شی داغ مانند بوته در دسیکاتور گذاشته شود،حدود 5 تا 20 ثانیه باید فرصت داده شود که هوای درون دسیکاتور گرم و منبسط گردد وسپس درپوش دسیکاتور به آرامی بر روی آن قرار گیرد.در صورت باز کردن مجدد،باید درپوش به آرامی بر روی دسیکاتور لغزانده شود.بدین ترتیب از هجوم ناگهانی هوا به درون دسیکاتور(به علت خلأ جزئی ناشی از خنک شدن گاز درون دسیکاتور)جلوگیری می شود ودر نتیجه رسوب درون بوته ها به بیرون نمی پاشد.برای خنک کردن وخشک نگاه داشتن اجسم جامد به تعداد خیلی زیاد بهتر است از دسیکاتور خلأ استفاده شود که در درپوش آن لوله ای تعبیه شده است که به خلأ متصل است.نمونه ی دیگر از دسیکاتور ها،دسیکاتور عمودی است که از یک محفظه ی استوانه ای شکل شیشه ای ساخته شده است و در بالا و پایین ،لوله ای تعبیه شده است که برای ورود وخروج گاز است.ماده ی نم گیر(معمولا کلرید کلسیم) را در ستون عمودی می ریزند وگاز مرطوب را از لوله ی پایینی در آن وارد می کنند تا ضمن عبور گاز از ماده ی نم گیر، رطوبت آن جذب شود وگاز خشک از لوله ی بالایی خارج شود.

 

29-سانتریفوژ

ابزار فلزی است که در آن جا لوله ای های فلزی و مخروطی  شکل تعبیه سده است.ضمن چرخیدن دستگاه (به کمک دست یا به کمک برق) جا لوله ای ها در هرثانیه چندین بار می چرخند.با استفاده از نیروی زیاد محلول داخل  لوله های شیشه ای که در داخل جا لوله ای های فلزی قرار دارد،به دو قسمت از هم جدا می شود.اساس کار دستگاه، اختلاف چگالی مواد است که سبب جدا شدن آن ها از یکدیگر می شود.مثلا اگر مخلوط گچ و آب را در لوله ی سانتریفوژ بریزیم و دستگاه را بچرخانیم ذره های سنگین گچ از آب جدا می شود و در ته لوله قرار می گیرد واگر ماده ای از آب سبک تر باشد،در قسمت بالا در سطح آب جمع می شود.به کمک این دستگاه می توان ذره های معلق (جامد یا مایع) ،به عبارت دیگر ذره های محلول های سوسپانسیون وامولسیون را از مایع جدا کرد.

 

30-پیپت اتوماتیک یا سمپلر

در آزمایشگاه های تشخیص طبی و مجهز که آزمایشات دقیق انجام می شود،معمولا ازپیپت اتوماتیک استفاده می شود.این نوع پیپت ها دو نوع هستند که یا حجم ثابتی را برداشت می کنند ویا قابل تنظیم بوده و حجم های مختلف را منتقل می کنند.نوک این پیپت ها پلاستیکی است ومعمولا بعد از مصرف دور انداخته می شود.

 

31-پیپتور

دستگاه بسیار ساده ای است که حاوی یک مخزن و یک پیپتور دو راهه است،به طوری که با کشیدن پیستون مایع از یک راه وارد پیپت شده وبا فشردن پیستون مایع از راه دیگر خارج می شود.از پیپتور برای سرعت عمل و انتقال یک حجم معین از یک مایع به خصوص و معمولا سمی استفاده می شود.